Jak Grybów obchodził niepodległość Polski w roku 1916

„POLACY!

W niedzielę dnia 5 listopada 1916 r. proklamowane zostało w Warszawie i Lublinie niepodległe państwo polskie.

Po 122 latach odżyła na nowo niepodległa Polska i stanęła znowu w rzędzie państw świata.

Przez wszystkie ziemie polskie przebiegł w tym dniu radosny głos, wszystkie serca polskie zadrżały wzruszeniem, boć przecież to państwo polskie o którem marzyli wszyscy Polacy, dla którego powstania złożyli wszystko co mieli, ofiary krwi i mienia, to państwo już jest---------

Polska powraca znowu na mapę Europy.

Cudowny sen o zmartwychwstaniu Ojczyzny przemienił się w rzeczywistość.

To wielką chwilę dziejową uczcić należy a uczcić ją postanowiliśmy w niedzielę dnia 19 listopada 1916 r. uroczystością z następującym programem:

1. Rano godz. 8 i 1/2. zebranie w sali Sokoła na którem przemówi Prezes Powiatowego Komitetu Narodowego.

2. Pochód korporacyami do kościoła parafialnego.

3. O godz. 9 i 1/2. nabożeństwo z kazaniem.

4. Po nabożeństwie uroczyste posiedzenie Rady powiatowej, Powiatowego Komitetu Narodowego i Rady miejskiej w sali Rady powiatowej

5. Przemówienie Prezesa Rady powiatowej do zgromadzonych przed budynkiem Rady powiatowej.

6. O godzinie 4tej po południu okolicznościowy odczyt popularny w sali Sokoła,

Na tę uroczystość zapraszamy P.T. Wszystkich.

Niech nikogo nie braknie komu serce żywiej zabiło na wiadomość, że Polska, że Ojczyzna z grobu wstaje.

Ożywiona zapałem manifestacya uczuć będzie zachętą do dalszej pracy, bo nieskończona praca nasza - stajemy dopiero u jej progu..........

W Grybowie dnia 12 listopada 1916r.

Rada miasta Grybowa

Powiatowy Komitet Narodowy

Rada powiatowa

Koło miejscowe T.S.L.

Liga Kobiet

Ognisko nauczycielskie

Towarzystwo Przyjaźń”

"Polacy wyznania mojżeszowego!

Mieszkańcy miasta Grybowa i tegoż powiatu swięcić będą 19 listospada 1916 r. Dzień oswobodzenia i wskrzeszenia Polski!

Występcie i Wy jak jeden mąż z odświętnie, godnie i ochoczo i okażcie również, że jesteście dobrymi synami ziemi, która was wychowała, i na której mieszkacie, że jako obywatele Kraju z którym związaliście swe losy, wierzycie mocno, że wolność Polski będzie także Waszą wolnością pod względem obywatelskim i narodowym.

Przez tysiące lat naszej historyi podtrzymywała nas wiara w zwycięstwo prawdy i sprawiedliwości - okażcie, że rozumiecie, jak wielkim jest dzień 5 listopada 1916 r. w historyi Polski, jak wybitnym w dziejach ludzkości!

Niech w dniu 19 listopada 1916 staną wszelkie warsztaty Wasze! Ubrani w stroje świąteczne - stanijcie wszyscy na ulicy i nie dla formy, ale wyrażając uczucie serca zawołajcie: “Niech żyje Polska"

O godzinie -9-1/2 rano w dniu 19 listopada br. odbędzie się w tutejszej synagodze głównej przy ulicy Węgierskiej Uroczyste nabożeństwo na które niniejszem wszystkich Polaków wyznania mojżeszowego uprzejmie zaprasza

Zwierzchność gminna wyznaniowa oraz Komitet Polaków wyznania mojżeszowego."

Dlaczego Grybów świętował niepodległość i "przywrócenie Polski na mapę Europy" już dwa lata przed 11 listopada 1918 r.?

Świętowanie polskiej niepodległości odzyskanej po ponad wieku zaborów przyjęło się już w dwudziestoleciu międzywojennym na dzień 11 listopada, na pamiątkę 11 listopada 1918 roku, kiedy to zakończyła się I wojna światowa (do 1939 r. zwana Wielką Wojną) podpisaniem w Compiègne rozejmu pomiędzy Ententą i Cesarstwem Niemieckim.

Oficjalne polskie święto państwowe ustanowiono jednak dopiero 23 kwietnia 1937 roku. Data została wybrana arbitralnie, ponieważ faktyczne proklamowanie niepodległości Królestwa Polskiego miało miejsce 7 października. Ogłosiła ją Rada Regencyjna, kolektywne ciało stanowiące głowę państwa, utworzone 27 października 1917 r. na mocy wcześniejszych porozumień, których zaczynem i źródłem był "akt 5 listopada" 1916 r. Można zatem śmiało powiedzieć, że Polska nie odzyskała niepodległości jednorazowym zrywem, ale był to złożony proces "odzyskiwania" niepodległości, rozłożony w czasie. Jeszcze inną sprawą było wywalczenie granic i ich obronienie.

Za stroną Muzeum Historii Polski (wywiad z prof. Tomaszem Schrammem, http://muzhp.pl/pl/e/1442/akt-5-listopada-wywiad):

"Czy w takim razie akt 5 listopada powinien odgrywać ważniejszą rolę w naszej świadomości historycznej i tradycji?

Wydaje mi się, że tak. Rehabilitację tego nurtu - jednego z prowadzących do odzyskania niepodległości - przeprowadził blisko trzydzieści lat temu Janusz Pajewski, mój mistrz zresztą, publikując w roku 1978 Odbudowę państwa polskiego. Oddał w niej zasługi tym politykom warszawskim, aktywistom, których chował w swojej pamięci bezpośrednio i których bardzo szanował. Takie osoby jak książę Zdzisław Lubomirski, Jan Kucharzewski, rektor UW Józef Brudziński - to byli ludzie naprawdę zasługujący na szacunek, a pozostawali w cieniu. Wydaje mi się więc, że w polskiej nauce historycznej już od lat są pewne podstawy, pozwalające włączyć całą historię 5 listopada - ten wątek dziejów polskich, dziejących się przede wszystkim w Warszawie lat 1916-1918 - w historię dziejów sprawy polskiej w czasie I wojny światowej. W jakimś stopniu w dyskursie naukowym, a nawet w dydaktycznym programie nauczania, jest on już obecny. Czy w stopniu dostatecznym - nie wiem, wydaje mi się, że jednak nie. To wymaga bardziej pogłębionej świadomości historycznej. A kurs historii - mam na myśli poziom szkolnictwa powszechnego - jest siłą rzeczy bardzo uproszczony i niełatwo wyjść poza partie Piłsudskiego i Dmowskiego oraz wejść w ten niejednoznaczny, pełen niuansów wątek symbolizowany przez datę 5 listopada 1916 roku. Może on być za trudny do wpisania w skrócony, szkolny kurs."

Długo marginalizowano znaczenie i pamięć o dacie 5 listopada 1916 r. traktując akt dwóch cesarzy jako narzędzie służące niemieckim i austriackim interesom. Jednak nastrój lokalnie, jak w Grybowie, był zgoła odmienny - ekstatyczny, patriotyczny. Warto przy okazji zwrócić uwagę na inkluzywność obchodów odrodzenia Polski, włączanie w nią mniejszości żydowskiej (ówcześnie 1/4 mieszkańców miasta), w czym ogromną zasługę miał sędzia Marek Ameisen (który kilka lat później przyjął wyznanie katolickie i spoczywa na cmentarzu w Grybowie tuż obok ks. Kaźmierczyka).

Poniżej kolejne źródło z Arch. Narodowego w Krakowie, opisujące grybowskie obchody polskiej niepodległości w roku 1916:

"Grybów dnia 22 listopada 1916r.

Do Departamentu organizacyjnego N.K.N. W Krakowie.

Staraniem powiatowego Komitetu narodowego w Grybowie, przy współudziale Rady powiatowej, Ligi kobiet, Ogniska nauczycielskiego. Koła T.S.L. i Towarzystwa Przyjaźń odbył się w dniu 19 listopada uroczysty obchód Proklamacyi Królestwa polskiego w dniu 5 listopada 1916 r.

Już w dniu poprzednim sprowadzone z Krakowa nalepki pokryły wszystkie okna, zwykłe wystawy sklepowe usunięto, a miejsce ich zajęły portrety Piłsudzkiego i ładnie przybrane emblemata narodowe. Ustrojono też balkony i domy zielenią i flagami. Przybite na murach miasta i rozesłane po powiecie odezwy /2 załączniki/ zgromadziły w dniu oznaczonym tłumy ludu w sali Sokoła. Był też obecny komendant rejonowy P.Hübner z P. Fühauserem i ck. starosta hr. Łoś. Po pełnem wzniosłych myśli przemówieniu prezesa P.K.N. Dra Maissa, zakończonego okrzykiem, “Niech żyje wolna, niepodległa Polska” odbył się pochód, do kościoła parafialnego. Uroczyste nabożeństwo odprawił Ks. kanonik Tarsiński, a patryotyczne kazanie wygłosił Ks. Rzepka. W czasie nabożeństwa śpiewał ślicznie Chór Tow. św. Wincentego a Paulo pod kierunkiem znanego z działalności pracownika na tem polu P. Alojzego Fydy. Równocześnie odbyło się w Synagodze uroczyste nabożeństwo na którem wygłosił pełną znaczenia mowę sędzia P. Ameisen. Po nabożeństwie odbyło się uroczyste posiedzenie Rady powiatowej oraz zaproszonego P.K.N. i Rady miejskiej w obecności licznie przybyłych gości. Prezes Rady powiatowej Wincenty Śmiałowski przemówił stosownie do wielkości chwili dając wyraz radości okrzykiem, “Niech żyje Królestwo polskie” oraz wdzięczności wznosząc okrzyk na cześć Najjaśniejszego Pana Cesarza Franciszka co z zapałem powtórzono, poczem prezes posiedzenie zamknął i udał się na balkon, aby przemówić do zgromadzonych tłumów przed budynkiem Rady powiatowej. Okrzykom na cześć Piłsudzkiego [sic], Legionów i wolnej Polski nie było końca. Po odśpiewaniu pieśni Boże coś Polskę i Jeszcze Polska, zgromadzeni rozeszli się. O godz. 4tej po południu odbył się w sali Sokoła okolicznościowy bardzo piękny odczyt tutejszej nauczycielki P. Studnickiej ze słowem wstępnem i serdeczną odezwą do młodzieży Przesa P.K.N. Dra. Maissa. Odczyt a właściwie wieczorek urozmaicono za staraniem PP. Studnickiej, ks. Rzepki i Fydy śpiewem i deklamacyami Panien ze Związku młodzieży. Miły i ciepły nastrój jaki panował na sali pozostawił niezatarte wspomnienie w sercach zebranych. Sprzedażą, w ciągu dnia, odznak i wydawnictw N.K.N. jak i zbieraniem składek zajęła się gorliwie Liga Kobiet. St. Boratyński sekr. P.K.N. P.S. Przy sposobności nadmienia się, że należną kwotę 126 Kor. za nadesłane nalepki wysłano przekazem poczt. Uprasza się jednak o odciążenie naszego konta o sumę należną, za nalepki Piłsudzkiego i Strzelca, które były zamówione ale nie nadesłano ich.”

Osobny artykuł poświęcony będzie przybliżeniu działalności proniepodległościowej w Grybowie w latach 1914-1917.

Źródła:

Arch. Narodowego w Krakowie, sygntura 29/530/0 Naczelny Komitet Narodowy, Seria: 2.4 Oddział dla Spraw Delegatów Galicji i Śląska, Jednostka: 289.

Kalendarium niepodległościowe: https://niepodlegla.gov.pl/o-niepodleglej/kalendarium-niepodleglosciowe/.

Fotografia przedstawiająca przemarsz na tle budynku Sokoła w Grybowie, z prawdopodobnie naczelnikiem Piłsudskim, pochodzi ze zbiorów p. Marty Michalik-Adamczuk.