Pamięć o zbrodni katyńskiej - Нет войне. Nie wojnie.

Kwiecień w pamięci Polaków znaczy pamięć o Katyniu, zbrodniach sowieckich na ponad 21 tysiącach polskich oficerów, jeńców wojennych. 3 kwietnia 1940 roku rozpoczęła się likwidacja obozu jenieckiego w Kozielsku, a więzionych w nim jeńców zabijano w katyńskim lesie. W ciągu sześciu tygodni polscy żołnierze i policjanci byli wywożeni z obozów i rozstrzeliwani: ze Starobielska - w Charkowie, z Ostaszkowa – w Twerze, i dalej: w Chersoniu, Kijowie i Mińsku. Wiele masowych grobów Polaków z listy katyńskiej, oprócz lasu katyńskiego i Miednoje na terenie Rosji, znajduje się również w Ukrainie, w Piatichatkach na przedmieściach Charkowa oraz w Bykowni koło Kijowa.

Wśród ofiar obozu w Kozielsku i zbrodni w Katyniu znajduje się dr Jan Dębowski, który mieszkał w Grybowie przed wojną i spędził tu z żoną Janiną i dziećmi, Krystyną, Ireną i Tadeuszem, złote lata swojego życia. Po dziesiątkach lat, kiedy Janina wyczekiwała na informacje o mężu, po ujawnieniu listy katyńskiej i upamiętnieniu miejsc masowej zagłady, po przeniesieniu dramatu ofiar i rodzin katyńskich na ekrany - z rolą prawnuczki Jana i Janiny - aktorki Mai Ostaszewskiej jako żony oficera z listy katyńskiej, jakby roli swojej prababci - uczciliśmy w Grybowie pamięć Jana i Janiny w postaci muralu - znalazł się on na domu przy ul. Armii Krajowej (niegdyś ul. Szeroka), gdzie spędzili swoją szczęśliwą dekadę życia.

Dziś, w 2022 roku, w Ukrainie - na przedmieściach Kijowa i w Mariupolu, powstają nowe masowe groby ofiar wojny. Coś, co miało się już nie powtórzyć, dzieje się na naszych oczach. Świat w obliczu zbrodni, znów tak jak 80 lat temu, konfrontuje się z totalitarną, antydemokratyczną, budowaną przez dekady machiną zła - militarną, polityczną, socjotechniczną, informacyjną, medialną. Każdy z nas może na różne, liczne sposoby przeciwstawiać się mu - przez gesty dobra wobec pokrzywdzonych, wypędzonych z domów rodzin, przez przeciwdziałanie łamaniu praw człowieka, przez sprzeciw wobec praktyk dyskryminacyjnych i antydemokratycznych, przez łagodzenie napięć i zasypywanie podziałów społecznych, wzmacnianie więzi lokalnych społeczności, unikanie manipulacji politycznych, krytycyzm wobec dezinformacji, walkę o wolne i niezależne media.

Pamięć - tak, ale również działanie - oraz codzienne mądre i rozważne wybory.

Нет войне. Nie wojnie.

Fot. Jan i Janina Dębowscy - archiwum rodziny Ostaszewskich; kadr z filmu Andrzeja Wajdy "Katyń" z prawnuczką Jana i Janiny Dębowskich, Mają Ostaszewską; fotografia muralu przy ul. Armii Krajowej w Grybowie - fot. K.Kmak