Podsumowanie działań w roku 2023

Rok 2023 to kolejny trudny rok, kiedy nie tylko odkrywaliśmy i opowiadaliśmy historię Grybowa, z włączeniem wojen i Zagłady, ale wojny nadal toczyły się tam, gdzie mieszkają nasi przyjaciele i u naszych granic. Również w naszej Rzeczpospolitej nadal pogłębiane są podziały i atakowane są mniejszości narodowe i religijne. Tym mocniej wierzymy, że praca edukacyjna i uzdrawiająca międzyludzkie i międzykulturowe podziały ma głęboki sens. Mijający rok to wiele nowych spotkań i odkryć, to także kontynuacja i zbieranie owoców długoletnich badań, działań i starań  

W początku 2023 roku przy wsparciu LGD Korona Sądecka otrzymaliśmy grant unijny  na projekt wydawniczy albumu "Cichy Memoriał - Grybowska Saga", podsumowującego projekt wykonania w Grybowie i okolicy 12 murali i deskali artysty street art Arkadiusz Andrejkow, zrealizowany później razem z Wydawnictwo Libra PL.

W maju w Grybowie, Siołkowej i Kąclowej powstały ostatnie 3 murale i deskale projektu, przywołujące postacie grybowskich fotografów Zygmunta i Bolesława Studnickich, artystki Bronisław Rychter-Janowskiej - nauczycielki w siołkowskiej szkole końca XIX wieku oraz prof. Józefa Motyki, botanika we Lwowie i Lublinie rodem z Kąclowej

Kilka miesięcy prac nad albumem zakończyły się publikacją w końcu sierpnia i spotkaniem autorskim w październiku, na które bardzo licznie przybyli grybowianie i goście z całej Polski. Cały projekt: związany z powstaniem murali i deskali, gromadzeniem materiałów i publikacjami online w latach 2020-2023, spacerami edukacyjnymi, lekcjami, artykułami w prasie, reportażami i wystąpieniami, a potem opracowaniem i publikacją albumu, połączył setki grybowian rozproszonych po całym świecie. Ponad 90 osób włączyło się w jego sfinansowanie, a ponad 70 przekazało różnego rodzaju pamiątki, fotografie, wiadomości i wspomnienia. Ponad 200 osób uczestniczyło w spotkaniu autorskim i spacerach edukacyjnych. Październikowe spotkanie zaszczyciły swoją obecnością rodziny bohaterów książki: Państwo Romaniakowie, Ostaszewscy, Zgłobiccy, Pani Ewa Mordarska-Byrka i Pan Dr Piotr Gryglaszewski  Razem wysłuchaliśmy również niezwykłego koncertu muzyki łemkowskiej zespołu Wspak, przygotowanego przy wsparciu Jakub Kornakiewicz w Centrum Kultury w Grybowie - Kino Grybów 

Książki trafiły również do lokalnych szkół i bibliotek, a także do rodzin bohaterów murali i deskali i do darczyńców projektu. Jako że projekt spotkał się z tak żywym odzewem grybowian nakład 500 egzemplarzy szybko wyczerpał się, poczynimy zatem starania o kolejne wydanie  

Pięknem projektu związanego z powstaniem murali i książki jest to, że nie tylko opowiada o ludziach różnych kultur zamieszkujących Grybowszczyznę, ale sam w sobie łączy ich dziś - tu i teraz

Jeszcze jedna publikacja w mijającym roku to wydanie "Podręcznika dla archiwistów społecznych" Centrum Archiwistyki Społecznej z rozdziałem autorstwa Kamil Kmak, w którym podsumowane są wieloletnie działania w pracy nad pamięcią i łączeniu dawnych i obecnych mieszkańców Grybowa. Dzieło dostępne jest online na stronach CAS.

O tych działaniach mieliśmy okazję również opowiadać podczas Ogólnopolskiej Konferencji Liderów Dialogu Forum for Dialogue w czerwcu, na której Grybów reprezentowali Kamil Kmak i Anna Boruch. W lipcu Kamil wystąpił w Żydowskie Muzeum Galicja podczas panelu dyskusyjnego "Przemiany pamięci", w ramach Jewish Culture Festival in Kraków, a w październiku w warsztatach "Gromadzenie świadectw o Zagładzie od 1944 r. Praktyki archiwizacji i wykorzystanie w badaniach" zorganizowanych przez Żydowski Instytut Historyczny / Jewish Historical Institute w Warszawie oraz sieć EHRI - European Holocaust Research Infrastructure, gdzie prezentował działania Społecznego Archiwum Grybowa.

Również w październiku do Grybowa, obok innych miejscowości z regionu, przyjechał z wizytą studyjną zespół Forum Dialogu z Warszawy, razem z pisarką i wydawczynią Moniką Sznajderman i na jej zaproszenie

Inne wyjątkowe wizyty to przyjazd 15 członków rodziny Gottlobów w marcu oraz spotkania z udziałem Paula Strachowskiego, wnuka dr Rubina i Pauli Besenów w lipcu i sierpniu. Wyjątkowe było spotkanie z Paulem w dniu 80 rocznicy Zagłady - 20.08 - zaprezentowaliśmy z P. Krystyną Kmak-Bawolską pamiątki przechowane przez nią i przez Paula, będące świadectwem silnej przyjaźni ich matek, Ruty Strachowskiej zd. Besen i Julii Kmak z Martuszewskich. Piękną niespodzianką był występ wokalny i gitarowy Piotr Kędziora Art z utworami o Zagładzie w Grybowie i o Nachmanie z Bracławia.

Również w sierpniu odwiedziła nas w Grybowie wnuczka prof. Eliezera Riegera, urodzonego w Grybowie autora podręczników języka hebrajskiego, Pani Navah de Shalit.

W maju razem z Fundacją Centrum i projektem Ludzie, Nie Liczby-People, Not Numbers odwiedziliśmy Bełżec i Łańcut, z młodzieżą z kilku szkół z Grybowa, Siołkowej i Florynki.

Przeprowadziliśmy trzy akcje porządkowania cmentarza żydowskiego ze wsparciem Stowarzyszenie dla Ciebie, a w lipcu razem z kadrą i studentami Wydziału Geodezji Politechnika Warszawska przeprowadziliśmy pomiary sytuacyjno-wysokościowe cmentarza w celu wykonania nowej mapy. Dalsze opracowanie danych pomiarowych wciąż przed nami.

Temat upamiętnienia historii i przypominania kultury grybowskiej części Łemkowyny ożywiliśmy w albumie "Cichy Memoriał - Grybowska Saga" i poprzez koncert, a równolegle kontunuujemy wsparcie dla Стоваришыня Лемків (Stowarzyszenie Łemków) w upamiętnieniu historycznego wiecu Łemków we Florynce z 1918 r.

5 grudnia w Warszawie odebraliśmy wyróżnienie Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, które to było okazją dla pokazania szerokiej publiczności naszych działań, historii i zabytków Grybowa, czekających na ratunek.

Planując działania w kolejnym roku pozostajemy w ogromnej wdzięczności dla wszystkich naszych odbiorców, czytelników, każdego, kto włączył się w nasze akcje i wspiera nas na przeróżne sposobyCieszymy się również, że nasze działania inspirują kolejne osoby i inicjatywy do podejmowania starań o ożywienie pamięci o wielokulturowości Grybowa i Ziemi Grybowskiej. Otrzymujemy liczne oferty współpracy i spotkań w kolejnym roku, na które nie możemy się doczekać

Dziękujemy!  I tak samo jak rok temu życzymy - niech rok 2024 przyniesie koniec wojen i więcej porozumienia, budowania trwałych więzi między ludźmi, narodami, religiami i kulturami, w skali lokalnej i globalnej  nie możemy naprawić całego świata, ale robimy co możemy blisko, wokół nas.

Fot. Kamil Paluszek, Floralove Katz, Grybow24, Magdalena Skrzeczkowska, Małgorzata Pankowska-Dowgiało, Renata Zawadzka -Ben Dor, Adriana Kapała, Iwona Niepsuj, Kamil Kmak.